Баян-Өлгий аймгийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төлөөлөгч Т.Нансалмаатай хийсэн ярилцлага

Та аймгийн ИТХ-д анх удаа сонгогдсон юм байна. Хурлын төлөөлөгчөөр сонгогдох болсон шалтгаан юу байв?

Миний бие нь Буянт сумын уугуул. Баян-Өлгий аймаг дах нутгийн зөвлөлийн даргаар 5 жил ажилласан. Ажиллаж байхдаа сумынхаа ойг зохион байгуулахад идэвхитэй оролцсон. Нутгийн ард олон маань намайг хурлын төлөөлөгчөөр нэрээ дэвшүүлээч гэсэн санал тавьсны дагуу нэрээ дэвшүүлж, олонхийн дэмжлэгээр аймгийн хурлын төлөөлөгч болсон юм. Иргэд маань эмэгтэй хүн амьдрал илүү ойлгож, нийгмийн сайн сайхны төлөө зүтгэл гарган ажиллана гэсэн итгэлээр сонгосон гэж бодож явдаг.

Хувийн бизнес эрхэлж байгаад төлөөлөгчөөр сонгогдон ажиллахад ямар өөрчлөлт мэдрэгдэж байна вэ?

Би урьд нь хувийн хэвшилд өөрийн бизнес эрхлэн, олон жил ажиллаж ирсэн. Энэ хугацаандаа цөөн тооны хүмүүсийн дунд ажиллаж амьдарч байсан бол одоо бүтэн нэг сумынхныг төлөөлж үүрэг хүлээж, олон хүмүүстэй харьцаж, хүмүүсийн амьдрал ахуйтай танилцаж, санал бодлыг нь сонсож явна. Энэ бүхэн надад хариуцлагатай байх, иргэдийн эрх ашгийн төлөө, тэр дундаа эхчүүд эмэгтэйчүүдийн нийгмийн  асуудлаар аймгийн хурлаас гаргаж байгаа бодлого шийдвэрт дуу хоолой болох боломжийг нээсэн хэрэг. Нөгөө талаасаа хувь хүний хувьд маш их нийгэмшиж байна. Би худалдаа, үйлчилгээний чиглэлээр 10 гаруй  жил хувийн бизнес эрхэлж байна. Дэлгүүр, худалдаа эрхэлж, 20 гаруй хүнийг удирдан, ажил олгож, амьдрал ахуйг нь дэмжин ажиллаж байсан хүний хувьд сумынхаа  нийт иргэдийг төлөөлөн, аймгийн төлөөлөгч болоход мэдээж өөр байна л даа. Жишээ нь хувийн эрх ашиг, ашиг орлогын төлөө үйл ажиллагаа явуулж байсан бол одоо өөрийн сумын хөгжил дэвшлийн төлөө, иргэдийнхээ ая тухтай амьдралын төлөө, эмэгтэйчүүдийн эрх ашгийн төлөө гэх мэт нийтлэг эрх ашгийн төлөө дуу хоолой болж үг хэлж, үйлдэл үйл ажиллагаагаа чиглүүлдэг болж байна.

Энэ нь Нансалмаа гэдэг хувь хүний хувьд сум орон нутгийн эрх ашгийн төлөө илүү өргөн цар хүрээтэй сэтгэдэг, хардаг байх,  ажил хэрэгтээ илүү хариуцлагатай, ажил хэрэгч байх, нийгэмдээ илүү иргэнлэг, хүмүүнлэг байх, эмэгтэйчүүддээ үлгэр жишээч, манлайлагч байх үүрэг хариуцлага ирж, өөрийгөө дайчилж, өөрийгөө ялж, өөртээ итгэлтэй болж байна л даа.

Эмэгтэйчүүдийн дуу хоолой болно гэж байна. Энэ тухайгаа тодруулан яриач?

Манай  Баян-Өлгий аймгийн 33 төлөөлөгчөөс 2 эмэгтэй бий. Миний хувьд эмэгтэйчүүд бид өөрсдөө идэвхи санаачлагатай, нийгмийн идэвхитэй  байж, өөрсдөдөө тулгамдаад байгаа асуудлуудаа тодорхойлон, түүнийхээ төлөө тэмцдэг байх хэрэгтэй. Аймгийн хурал дээр эхчүүд эмэгтэйчүүдтэй холбоотой асуудлыг байнга ярихаар эрэгтэй төлөөлөгчдийн зүгээс үл ойлгох, дэмжихгүй байх байдал гарч ирдэг.

Иймээс ИТХ-д эмэгтэйчүүдийн квотыг хуулиар оруулж өгөх нь зүйтэй гэж боддог. Мөн квот гэдэг дээр бас миний хувьд нэг бодол байдаг. Баян-Өлгий аймаг гэхээр хүмүүс дан  казах үндэстэн амьдардаг мэтээр ойлгодог.Энэ  нь буруу ойлголт манай аймаг олон ястны өлгий нутаг. Урианхай, дөрвөд, өөлд, тува гээд олон бий эдгээр ястнуудын төлөөлөл хуралд байх ёстой гэж боддог.

Танд төлөөлөгчийн хувьд ямар хүсэлт саналууд ирж байна вэ?

2013онд Төсвийн тухай шинэ хуулиар орон нутагт санхүүгийн эрх мэдэл бий болж, орон нутгийн хөгжлийн сангийн хөрөнгийг хуваарилдаг болсон нь сайшаалтай зүйл болоод байгаа. Сумд маань орон нутагтаа, багууддаа тулгарч байгаа асуудлуудыг иргэдийнхээ санал оролцоонд тулгуурлан гаргаж ирээд, тус сангийнхаа хөрөнгөөр шийддэг болсон. Ийм болохоор аймгийн хурлын төлөөлөгчид сумын зүгээс тавиад байгаа хүсэлт бол гайгүй. Иргэдийн зүгээс амьдралын гачигдлаас шалтгаалан тусламж, оюутны төлбөр хүссэн  хувийн саналууд бол гардаг.

Та сонгогдсон сумандаа очиж,  иргэдтэйгээ хэр уулздаг вэ?

Ер нь очно шүү. Аймгийн хурлаар хэлэлцэж шийдвэрлэж байгаа асуудлууд, орон нутгийн бодлого шийдвэрийг танилцуулах, мөн иргэдийнхээ санал бодлыг сонсох уулзалт тойролтуудыг хийнэ. Хэд хоногоор тойрогтоо ажилласан тохиолдол ч бий. Дан ганц өөрийн тойрог гэлтгүйгээр хүмүүст хэрэгтэй цагт нь багахан ч гэсэн  туслач гэж бодож явдаг. 2013 онд манай аймгийн хараагүй иргэд Улаанбаатар хот руу тэмцээнд оролцохоор иргэдийн хурлаас санхүүгийн дэмжлэг  хүсэхэд нь би аймгийнхаа нэг төлөөлөгчийн хамт зардлыг нь дааж тэмцээнд оролцуулж байсан.

Эмэгтэй төлөөлөгчийн хувьд эмэгтэйчүүддээ хандан юу хэлмээр байна?

Хөдөө суманд эрхлэн явуулж байгаа бизнесийн ихэнх нь  буюу бараг 60-70% нь дэлгүүр, худалдааны чиглэл, цайны газар байдаг бөгөөд голдуу эмэгтэйчүүд л үүнийг эрхлэн явуулдаг. Тэд данс тооцоогоо барьж, бараа материалаа татаж, зөөж, өөрсдөө худалдагчаа хийж байж л хөл дээрээ босч ирдэг. Дараа нь хэд гурван ажилтантай болдог, тэднийг цалинжуулдаг.  Би ч тийм л замаар бизнес эрхэлж ирсэн.

Тийм болохоор эмэгтэйчүүд бидэнд боломж байна, бид чадна гэсэн сэтгэлээр асуудалд хандаж нутгийн өөрөө удирдах байгууллага болох хурлуудад олноор сонгогдох болтугай гэж ерөөе.